Το άγχος στα παιδιά και τους εφήβους είναι κάτι που πολλοί γονείς παρατηρούν, αλλά συχνά δυσκολεύονται να καταλάβουν από πού προέρχεται. Δεν υπάρχει μία μόνο αιτία που το προκαλεί. Αντίθετα, είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους – η κληρονομικότητα, το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει το παιδί, η οικογένεια και οι σχέσεις του με τους άλλους.
Μερικά παιδιά είναι από τη φύση τους πιο επιρρεπή στο άγχος. Αν ένας γονιός ή κάποιος στενός συγγενής έχει αγχώδη διαταραχή, τότε το παιδί έχει αυξημένες πιθανότητες να αντιμετωπίσει και αυτό άγχος. Έρευνες δείχνουν ότι η κληρονομικότητα των αγχωδών διαταραχών μπορεί να φτάσει το 30-40%. Αυτό δεν σημαίνει ότι το παιδί οπωσδήποτε θα αναπτύξει άγχος, αλλά ότι έχει μεγαλύτερη ευαισθησία. Επιπλέον, ο τρόπος που λειτουργεί ο εγκέφαλός του παίζει σημαντικό ρόλο. Κάποια παιδιά γεννιούνται με μια πιο «ευαίσθητη» αμυγδαλή – το μέρος του εγκεφάλου που επεξεργάζεται τον φόβο και τις απειλές. Αυτό τα κάνει να αντιδρούν πιο έντονα στο στρες, ακόμα κι όταν το ερέθισμα δεν είναι τόσο σοβαρό.
Πέρα από τη βιολογία, το περιβάλλον επηρεάζει πολύ το αν και πώς θα αναπτυχθεί το άγχος. Το σχολείο είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες, ειδικά όταν υπάρχει μεγάλη πίεση για καλές επιδόσεις, αυστηρά συστήματα αξιολόγησης ή περιστατικά σχολικού εκφοβισμού (bullying). Τα παιδιά που δέχονται bullying μπορεί να κουβαλήσουν αυτό το άγχος για πολλά χρόνια, ακόμα και μετά την ενηλικίωσή τους. Επίσης, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένας σύγχρονος παράγοντας που αυξάνει το άγχος, ιδιαίτερα στους εφήβους. Όταν ένα παιδί βλέπει συνεχώς «τέλειες» εικόνες ζωής στο Instagram ή το TikTok, μπορεί να νιώσει ότι δεν είναι αρκετά καλό ή ότι υστερεί σε σχέση με τους συνομηλίκους του. Επιπλέον, η διαδικτυακή παρενόχληση (cyberbullying) δημιουργεί τεράστια ψυχολογική επιβάρυνση, γιατί τα παιδιά δυσκολεύονται να αποστασιοποιηθούν από τα αρνητικά σχόλια που δέχονται.
Η οικογένεια είναι επίσης καθοριστικός παράγοντας στην ανάπτυξη ή την πρόληψη του άγχους. Ένα σταθερό και υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον μπορεί να προστατεύσει το παιδί, ακόμα και αν είναι γενετικά πιο επιρρεπές στο άγχος. Από την άλλη, οι συνεχείς συγκρούσεις, η υπερβολική αυστηρότητα ή η υπερπροστατευτικότητα μπορούν να ενισχύσουν το άγχος του παιδιού. Όταν οι γονείς ανησυχούν υπερβολικά για την ασφάλεια ή την επιτυχία του παιδιού, μπορεί άθελά τους να του μεταδώσουν το μήνυμα ότι ο κόσμος είναι ένα απειλητικό μέρος. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά υπερπροστατευτικών γονιών έχουν μεγαλύτερη δυσκολία να μάθουν πώς να διαχειρίζονται το άγχος τους, γιατί δεν τους δίνεται η ευκαιρία να αντιμετωπίσουν μικρές προκλήσεις και να βρουν λύσεις μόνα τους.
Επιπλέον, όταν ένα παιδί μεγαλώνει σε ένα σπίτι με υψηλά επίπεδα έντασης ή με γονείς που αντιμετωπίζουν οι ίδιοι ψυχικές δυσκολίες, όπως κατάθλιψη ή αγχώδεις διαταραχές, έχει αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξει άγχος. Το συναισθηματικό κλίμα μέσα στην οικογένεια καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το πώς το παιδί θα μάθει να διαχειρίζεται τις στρεσογόνες καταστάσεις.
Το θετικό είναι ότι το άγχος μπορεί να αντιμετωπιστεί, αρκεί να αναγνωριστεί έγκαιρα. Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους με διάφορους τρόπους. Είναι σημαντικό να τα ενθαρρύνουν να είναι πιο ανεξάρτητα, να δημιουργούν ένα περιβάλλον όπου νιώθουν ασφάλεια και να τους μαθαίνουν πώς να διαχειρίζονται τα δύσκολα συναισθήματα. Το άγχος δεν είναι απλώς μια φάση που θα περάσει από μόνη της. Αν παρατηρείτε ότι το παιδί σας δυσκολεύεται να το διαχειριστεί, είναι καλό να αναζητήσετε υποστήριξη από έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Με την κατάλληλη βοήθεια, τα παιδιά και οι έφηβοι μπορούν να μάθουν να αντιμετωπίζουν το άγχος τους και να αποκτήσουν μεγαλύτερη ψυχική ανθεκτικότητα για τη ζωή.
