Ψυχική Ανθεκτικότητα του παιδιού και της οικογένειας

Στις σύγχρονες κοινωνίες όπου οι συνθήκες διαβίωσης είναι αγχογόνες και γεμάτες προκλήσεις, συζητάμε συχνά ή έχουμε ακούσει για την έννοια της Ψυχικής Ανθεκτικότητας του παιδιού, του γονέα και συνολικά της οικογένειας. Μάλιστα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας θεωρεί ότι αποτελεί ένα βασικό εργαλείο προαγωγής της ψυχικής υγείας.

Τι είναι η Ψυχική Ανθεκτικότητα;

Η Ψυχική Ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα να ανακάμπτουμε (bounce back) και να προσαρμοζόμαστε θετικά μπροστά σε δυσκολίες, κρίσεις και στρεσογόνες καταστάσεις.

Για να θεωρήσουμε ότι ένα άτομο είναι ψυχικά ανθεκτικό, χρειάζονται δύο προϋποθέσεις:
1) Να υπάρχει μια απειλή/κρίση που αντιμετωπίζει το άτομο
2) Να προσαρμόζεται σε αυτήν θετικά

Το να είμαστε ψυχικά ανθεκτικοί, δε σημαίνει ότι είμαστε άτρωτοι. Αντιμετωπίζουμε δυσκολίες και βιώνουμε άγχος και δυσφορία, όπως όλοι, απλώς βρίσκουμε τρόπους να προσαρμοζόμαστε και να ανακάμπτουμε.

Πώς ενισχύουμε την Ψυχική Ανθεκτικότητα;

Εφόσον είναι μια ικανότητα με την οποία δεν γεννιόμαστε, μπορούμε να την καλλιεργήσουμε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Για να την ενισχύσουμε χρειάζεται:

1) Να αποδυναμώσουμε τους παράγοντες κινδύνου, δηλαδή τους παράγοντες οι οποίοι δυσκολεύουν την καθημερινότητα και αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης προβλημάτων π.χ., χαμηλή αυτοεκτίμηση, συγκρούσεις, αρνητικός τρόπος αντίληψης για τον κόσμο, απουσία υποστηρικτικού δικτύου, οικονομικά προβλήματα

2) Να ενισχύσουμε τους προστατευτικούς παράγοντες, δηλαδή τους παράγοντες που μειώνουν την επίδραση αγχογόνων γεγονότων και μας βοηθάνε να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα π.χ., υποστήριξη από οικογένεια/φίλους, υψηλή αυτοεκτίμηση, υψηλή αίσθηση ελέγχου στη ζωή, αισιοδοξία, λειτουργική ιεράρχηση προβλημάτων, σαφή όρια, ρεαλιστικοί στόχοι.

Τρόποι Ενίσχυσης Ψυχικής Ανθεκτικότητας Γονέων/Κηδεμόνων

Για να μπορούμε να ενισχύσουμε την ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών είναι σημαντικό να ενισχυθεί και η δική μας ψυχική ανθεκτικότητα. Πώς, όμως, μπορεί να γίνει αυτό;

• Αναζητούμε υποστήριξη από οικογένεια ή φίλους, όταν αντιμετωπίζουμε μια δυσκολία.
• Εστιάζουμε στις ικανότητές μας και όχι μόνο στα λάθη μας!
• Φροντίζουμε τον εαυτό μας. Δίνουμε χρόνο στον εαυτό μας, στους φίλους/φίλες μας και σε αυτά που αγαπάμε.
• Αφιερώνουμε ενέργεια σε πράγματα που μπορούμε να ελέγξουμε π.χ., δεν ελέγχουμε το συναίσθημα του παιδιού, αλλά μπορούμε να ελέγξουμε τον τρόπο που θα επικοινωνήσουμε μαζί του.
• Θεσπίζουμε ρεαλιστικούς στόχους. Φροντίζουμε οι στόχοι μας να είναι συγκεκριμένοι, εφικτοί για το διάστημα που τους θέτουμε, σχετικοί με τις δικές μας αξίες ως άτομα και οικογένεια και να έχουν προθεσμία.
• Ιεραρχούμε τα προβλήματα για να καταφέρουμε να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες. Αν η ταξινόμηση δεν μας βοηθάει στην καθημερινότητα και δεν επιλύουμε τελικά τις δυσκολίες μας, ΤΟΤΕ μπορούμε να ιεραρχήσουμε ξανά τις δυσκολίες με διαφορετικό τρόπο!!!

Τρόποι Ενίσχυσης Ψυχικής Ανθεκτικότητας Παιδιών & Εφήβων

• Βοηθάμε το παιδί να μάθει να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του. Μιλάμε για τα συναισθήματα και εξηγούμε ότι όλα τα συναισθήματα είναι αποδεκτά, αλλά δεν είναι λειτουργικοί όλοι οι τρόποι έκφρασής τους. Σε μικρότερες ηλικίες, μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί να αναγνωρίσει και να μάθει για τα συναισθήματα μέσα από παραμύθια ή ταινίες π.χ. Κόκκινο Πάντα, Τα Μυαλά που Κουβαλάς.
• Βοηθάμε το παιδί να διαχειριστεί τα προβλήματά του. Ακούμε προσεκτικά το παιδί και του δίνουμε χρόνο να προσπαθήσει να λύσει ένα πρόβλημα.
• Εκφράζουμε εκτίμηση για τις δεξιότητες του παιδιού και για όσα καταφέρνει.
• Βοηθάμε το παιδί να καταλάβει τι μπορεί να ελέγξει και τι όχι. Π.χ., δεν μπορεί να ελέγξει τι νιώθουν οι άλλοι, αλλά μπορεί να ελέγξει τη δική του συμπεριφορά απέναντι στους άλλους.
• Ενισχύουμε την επαφή του παιδιού με άτομα που το νοιάζονται.
• Τονώνουμε το συναίσθημα της ευγνωμοσύνης (π.χ. σε ποιο άτομο θα ήθελε να πει ευχαριστώ και με ποιον τρόπο). Ρωτάμε το παιδί τι θα κρατούσε από τη σημερινή μέρα/ εβδομάδα.

Βιβλιογραφία

• Armstrong, L. L., Desson, S., St. John, E., &Watt, E. (2019). The DREAM program: developing resilience through emotions, attitudes, & meaning (gifted edition)–a second wave positive psychology approach. Counselling Psychology Quarterly, 32(3-4), 307-332.Cihan, H., Var, E.C. Developing a model on the factors affecting family resilience in the COVID-19 pandemic: Risk and protective factors. Current Psychology (2022).Cusinato, M., Iannattone, S., Spoto, A., Poli, M., Moretti, C., Gatta, M., & Miscioscia, M. (2020). Stress, resilience, and well-being in Italian children and their parents during the COVID-19 pandemic. International journal of environmental research and public health, 17(22), 8297.Gayatri, M., &

  Irawaty, D. K. (2022).Family Resilience during COVID-19 Pandemic: A Literature Review. The Family Journal, 30(2), 132–138.Feder, A., Fred-Torres, S., Southwick, S. M., & Charney, D. S. (2019).The biology of human resilience: opportunities for enhancing resilience across the life span. Biological psychiatry, 86(6), 443-453.Masten, A. S., &

  Palmer, A. R. (2019). Parenting to promote resilience in children. In Handbook of parenting (pp. 156-188). Routledge.Masten, A. S. (2021). Resilience of children in disasters: A multisystem perspective. International journal of psychology, 56(1), 1-11.

  Masten, A. S. (2021). Resilience of children in disasters: A multisystem perspective. International journal of psychology, 56(1), 1-11.

  Pettoello-Mantovani, M., Pop, T. L., Mestrovic, J., Ferrara, P., Giardino, I., Carrasco-Sanz, A., … & Çokuğraş, F. Ç. (2019). Fostering resilience in children: the essential role of healthcare professionals and families. The Journal of pediatrics, 205, 298-299.