Οι οθόνες υπάρχουν πλέον παντού, αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας∙ από τηλεοράσεις και tablets μέχρι smartphones και φορητούς υπολογιστές. Πολλά παιδιά συχνά χάνουν την αίσθηση του χρόνου μπροστά από μια οθόνη με αποτέλεσμα οι γονείς να ανησυχούν, διερωτώμενοι πότε ο χρόνος αυτός είναι υπερβολικός. Για να το διαπιστώσουμε θα βοηθούσε να σκεφτούμε τη γενικότερη συμπεριφορά των παιδιών μας, αν δηλαδή κοιμούνται αρκετά, δεν παρουσιάζουν προβλήματα συμπεριφοράς στο σχολείο, περνούν χρόνο με τους φίλους τους, απολαμβάνουν και άλλες δραστηριότητες κλπ. Αν οι απαντήσεις στα παραπάνω είναι θετικές, τότε ο χρόνος στις οθόνες μάλλον δεν αποτελεί πρόβλημα. Σε περίπτωση, όμως, που η τεχνολογία εμποδίζει οποιοδήποτε από τα παραπάνω, τότε η θέσπιση αυστηρότερων ορίων και ο περιορισμός του χρόνου που περνάει το παιδί στην οθόνη είναι απαραίτητος. Είναι σημαντικό να τονίσουμε στο σημείο αυτό  ότι η υπερβολική χρήση οθονών επηρεάζει αρνητικά τόσο τη σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών όσο και τη συνολική τους ανάπτυξη.

Ποιες είναι οι προτεινόμενες ώρες χρήσης οθόνης ανά ηλικία;

  • Για παιδιά έως 2 ετών: μηδενική χρήση οθόνης, με εξαίρεση τις βιντεοκλήσεις με συγγενείς υπό την επίβλεψη γονέα.
  • Για παιδιά 2-5 ετών: έως 1 ώρα την ημέρα, με περιεχόμενο υψηλής ποιότητας και πάντα με παρακολούθηση από τον γονέα.
  • Για παιδιά 5-17 ετών: όχι περισσότερο από 2 ώρες την ημέρα για λόγους ψυχαγωγίας, με εξαίρεση τις εκπαιδευτικές ανάγκες.

Σε ποιά ηλικία είναι κατάλληλο ένα παιδί να έχει το δικό του κινητό;

H ηλικία που προτείνεται να αποκτήσει ένα παιδί το δικό του κινητό είναι περίπου τα 13 έτη. Όμως, το θέμα δεν αφορά μόνο την ηλικία. Εξίσου σημαντικοί παράγοντες είναι η ωριμότητα του παιδιού, η ικανότητά του να διαχειρίζεται την τεχνολογία και οι κοινωνικές του δεξιότητες. Αν, για παράδειγμα, ένα παιδί είναι παρορμητικό ή χάνει συχνά τα πράγματά του, ίσως είναι προτιμότερο να ξεκινήσει με ένα βασικό κινητό χωρίς πρόσβαση σε Social Media και παιχνίδια.

Πώς μπορούμε να θέσουμε όρια στη χρήση οθονών;

  • Ξεκινάμε θέτοντας τα όρια με ενσυναίσθηση. Ο χρόνος χρήσης οθόνης είναι μία σημαντική πηγή διασκέδασης για πολλά παιδιά. Επικοινωνούμε στο παιδί ότι καταλαβαίνουμε τις ανάγκες του και πως οι στιγμές χαλάρωσης και διαλείμματος χρειάζονται για όλους μας.
  • Διατηρούμε ένα πρόγραμμα. Ορίζουμε συγκεκριμένο χρόνο την ημέρα ή την εβδομάδα που τα παιδιά γνωρίζουν ότι τους επιτρέπεται να χρησιμοποιούν τις οθόνες, π.χ. μόλις γυρίσουν από το σχολείο, ή μισή ώρα πριν το βραδινό φαγητό. Το πρόγραμμα αυτό βοηθάει τα παιδιά στο να περιμένουν κάτι σε συγκεκριμένη ώρα, και μπορεί να μειώσει τα αιτήματά τους να χρησιμοποιήσουν τις οθόνες εκτός αυτού του ορισμένου χρόνου.
  • Δεν διαπραγματευόμαστε το όριο. Είναι λογικό τα παιδιά να αντιστέκονται στους κανόνες και τα όρια, ωστόσο συνήθως προσαρμόζονται σε αυτό μετά από μία ή δύο εβδομάδες. Για αυτό και είναι σημαντικό να διατηρούμε το όριο, να μην είναι διαπραγματεύσιμο και να αποφύγουμε τις εξαιρέσεις, ιδιαίτερα στην αρχή.  Όταν το όριο έχει γίνει αποδεκτό από το παιδί, μπορούμε κάποιες φορές να κάνουμε μερικές εξαιρέσεις και να δώσουμε λίγο παραπάνω χρόνο στα παιδιά, αν αυτό θεωρούμε ότι θα λειτουργήσει θετικά σε μία δεδομένη στιγμή.
  • Ενθαρρύνουμε την εμπλοκή του παιδιού σε άλλες δραστηριότητες. Όταν λέμε στα παιδιά να μην κάνουν κάτι, χρειάζεται να τους προτείνουμε και μια εναλλακτική για το τι μπορούν να κάνουν. Μπορούμε να φτιάξουμε μία λίστα μαζί με το παιδί που θα περιλαμβάνει δραστηριότητες που του αρέσουν, χωρίς τη χρήση οθόνης, π.χ. χειροτεχνίες, χόμπι, παιχνίδια, εξωτερικές δραστηριότητες.
  • Οργανώνουμε δραστηριότητες σαν οικογένεια, που δεν περιλαμβάνουν οθόνες, όπως βραδιά οικογενειακού παιχνιδιού, πεζοπορία, bowling.
  • Ορίζουμε συγκεκριμένες ώρες χωρίς οθόνες, π.χ., κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού φαγητού ή ένα βράδυ την εβδομάδα.
  • Λειτουργούμε ως πρότυπα. Φροντίζουμε να περιορίζουμε κι εμείς οι ίδιοι τη χρήση που κάνουμε, αν παρατηρούμε ότι περνάμε πολύ χρόνο μπροστά στις οθόνες, όπως επίσης και να ακολουθούμε τις καθορισμένες ώρες χωρίς οθόνη που έχουμε συμφωνήσει όλοι μαζί.
  • Προσαρμοζόμαστε ανάλογα με τις ανάγκες. Σε περίπτωση που συνειδητοποιήσουμε ότι η προσέγγιση μας είναι είτε πολύ αυστηρή είτε πολύ ανεκτική, πάντα μπορούμε να την προσαρμόσουμε ή να την αλλάξουμε.
  • Ενθαρρύνουμε την ψηφιακή εγγραματοσύνη. Κάποια στιγμή το παιδί μας ενδέχεται να εκτεθεί σε περιεχόμενο που δεν έχουμε εγκρίνει ως γονείς ή σε συσκευές χωρίς φίλτρα. Μιλάμε με το παιδί μας για τις καταστάσεις στις οποίες μπορεί να βρεθεί και την αντίστοιχη συμπεριφορά που περιμένουμε από εκείνο. Ενθαρρύνουμε το παιδί να σκέφτεται κριτικά για αυτά που βλέπει στις οθόνες και για τις πληροφορίες που παίρνει από το διαδίκτυο.

Πώς θέτουμε όρια στη χρήση οθονών ανά ηλικία;

Κατά την προσχολική και σχολική ηλικία, οι γονείς χρειάζεται να συμμετέχουν ενεργά στο χρόνο που περνούν τα παιδιά μπροστά στην οθόνη.

  • Χρησιμοποιούμε γονικό έλεγχο, προκειμένου να περιορίσουμε την πιθανή έκθεση σε ακατάλληλο περιεχόμενο, όπως επίσης και χρονοδιακόπτες, εφαρμογές ή ρυθμίσεις στις συσκευές που επιτρέπουν να ορίσουμε συγκεκριμένο χρόνο για τη χρήση της οθόνης.
  • Περνάμε δημιουργικό χρόνο μαζί με το παιδί, χρησιμοποιώντας τις οθόνες, προτιμώντας διαδραστικές επιλογές που εμπλέκουν και το παιδί.
  • Κρατάμε τις οθόνες μακριά από τα υπνοδωμάτια των παιδιών, ειδικά πριν την ώρα του ύπνου.
  • Βεβαιωνόμαστε ότι το παιδί βρίσκεται κοντά μας κατά τη διάρκεια χρήσης της οθόνης, προκειμένου να μπορούμε να επιβλέπουμε τη δραστηριότητά του.
  • Συζητάμε συχνά με το παιδί μαςποια παιχνίδια και εφαρμογές χρησιμοποιεί, όπως επίσης και ποια προγράμματα παρακολουθεί.

Στην εφηβεία τα παιδιά έχουν ακόμα την ανάγκη για την υποστήριξη του ενήλικα, ωστόσο χρειάζεται να αρχίσουν να μαθαίνουν και μόνα τους πως να διαχειρίζονται το χρόνο τους στην οθόνη.

  • Χρήση εφαρμογών. Μπορούμε να αξιοποιήσουμε εφαρμογές που στοχεύουν να βοηθήσουν στη ρύθμιση της χρήσης του κινητού, και μπορούν να είναι σημαντικό εργαλείο για τους εφήβους που έχουν μεγαλύτερη αυτονομία με διάφορες συσκευές.
  • Οι έφηβοι χρειάζονται ευελιξία. Λαμβάνοντας υπόψιν ότι για τους εφήβους οι οθόνες αποτελούν βασικό τρόπο κοινωνικοποίησης αλλά και υποστήριξης στις εκπαιδευτικές τους υποχρεώσεις, αντί για άκαμπτα όρια, μπορούμε να εστιάσουμε στο πως προτεραιοποιούν το χρόνο τους στις οθόνες και αν τον αξιοποιούν κατάλληλα ανάλογα με τις υποχρεώσεις τους. Παράλληλα, μπορεί να είναι χρήσιμο σε ορισμένες περιπτώσεις να προσαρμόσουμε εν μέρει το όριο στις επιθυμίες τους, εφαρμόζοντας μία δοκιμαστική περίοδο. Για παράδειγμα, ο έφηβος γιος μας μπορεί να υποστηρίζει ότι η χρήση οθονών δεν επηρεάζει τον ύπνο του ή το να κάνει μία εργασία μαζί με κάποιον φίλο του μέσω βίντεοκλήσης του είναι πιο εύκολο. Σε αυτήν την περίπτωση μπορούμε να δοκιμάσουμε την πρότασή του, να το παρατηρήσουμε στην πράξη, και αν πράγματι λειτουργεί να το προσαρμόσουμε αναλόγως.

Εκπαιδεύουμε το παιδί σχετικά με την κατάλληλη συμπεριφορά στο διαδίκτυο. Οι διαδικτυακές σχέσεις και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια της εφηβικής ζωής. Αυτό είναι κάτι φυσιολογικό, να θέλει δηλαδή το παιδί να είναι μέρος αυτού του κόσμου, αρκεί να γνωρίζει και να κατανοεί ποια είναι η συμπεριφορά που χρειάζεται να έχει. Εξηγούμε στο παιδί τι επιτρέπεται και τι όχι, όπως ο διαδικτυακός εκφοβισμός και η κοινή χρήση προσωπικών πληροφοριών στο διαδίκτυο. Μαθαίνουμε στο παιδί μας να μην μοιράζεται και να μη στέλνει περιεχόμενο που δεν θα ήθελε να το δουν όλοι. Είναι πολύ πιθανό να κάνει λάθη, χρησιμοποιώντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, γι αυτό και χρειάζεται να είμαστε δίπλα του, να μπορεί να μοιραστεί τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, να συζητάμε για αυτά τα λάθη μαζί του και πώς θα μπορούσαν να το βοηθήσουν στο μέλλον.